Çiğdem Yılmaz – İranlı bayanlar, ülkede protestolara neden olan başörtüsü mecburiliği ile ahlak polisi olarak misyon yapan İrşad Devriyesi’nin kaldırılacağına yönelik açıklamaları Milliyet’e kıymetlendirdi. Bayanlar, “Bizim tek sıkıntımız başörtüsü değil. Biz eşitlik istiyoruz. İran’da bayanlar ismine kararı erkekler alıyor. Ben bir bayan olarak kendi adıma karar alabilmek istiyorum. İranlı bayanlardan alınan tüm haklar iade edilene kadar bayanların rejimle savaşı devam edecek” sözlerini kullandı.
İran’da yaşayan 22 yaşındaki Mahsa Amini, saçının bir kısmı gözüktüğü gerekçesiyle İrşad Devriyesi olarak bilinen ahlak polisleri tarafından 13 Eylül’de gözaltına alınmıştı. Gözaltına makus muameleye maruz kaldığı tabir edilen Amini, komaya girerek hayatını kaybetmişti. Amini’nin vefatının akabinde rejimine yönelik başlayan protestolar tüm ülkeye yayılmış, hatta yurt dışına da sıçramıştı. Ülkede binlerce kişi gözaltına alınırken, onlarca kişi de hayatını kaybetmişti.
Geçtiğimiz günlerde bir açıklama yapan İran Genel Başsavcısı Muhammed Cafer Muntazeri, ülkede başörtüsü konusu üzerinde çalışıldığını kaydederken, evvelki gün de, ahlak polisi olarak çalışan İrşad Devriyeleri’nin lağvedileceğini söyledi.
‘Kasıtlı bir adım’
Ülkedeki bu gelişmeleri Milliyet’e pahalandıran İranlı bayanlar ise, direnişte kararlı. İran’da yaşayan 36 yaşındaki İngilizce öğretmeni S.A., protestolara dayanak vermiş. Artık başörtüsü takmadan hayatını sürdürdüğünü belirten A., bu hakkı, yaklaşık 3 aydır devam eden uğraş sonucunda elde ettiklerini belirtti. S.A., şöyle devam etti:
“Şimdi ahlak polisinin kaldırılacağı ve başörtüsüyle ilgili düzenlemeler getirileceği söyleniyor. Lakin bizim buradaki tek problemimiz başörtüsü değil ki. Biz eşitlilik istiyoruz. Ben bir bayan olarak kendi adıma karar alabilmek istiyorum fakat benim adıma kararı öbür bir erkek alıyor. Bekarken babanız, ağabeyiniz ya da ailenden diğer bir erkek sizin isminize karar alırken, evlendikten sonra eşiniz alıyor. Biz bayanlar bunu istemiyoruz, birey olarak görünür olmak istiyoruz… Bugün hala devam eden aksiyonların hedefi rejim değişikliği… Başörtüsüyle ilgili yapılmak istenen düzenlemenin, halkın nabzını azaltmak için ortaya atılmış bir adım olduğunu düşünüyorum. Bugün ‘Ahlak polisini kaldırdık’ derler ancak yarın farklı bir isimle tekrar karşımıza çıkar. O nedenle bunların almış olduğu hiçbir karara güvenmiyoruz.”
‘Samimiyetsizler’
İran’da yaşayan badminton antrenörü M.A. da, ahlak polisinin kaldırılmadığını, yalnızca halinin değiştiğini savunuyor. M.A., şunları söyledi:
“Geçen hafta bir banka müdürü, başörtüsüz bir bayana hizmet verdiği için vazifeden alındı. Kentin içerinde ahlak polislerinin devriye araçlarını görmüyoruz lakin devlet ve özel merkezlere, başörtüsüz bayanlara hizmet verilmemesi emrediliyor. Yani samimiyetsizler. Kafe ve restoranlarda başörtüsü hatırlatılıyor. Bizim meselemiz yalnızca ahlak polisi değildi. Meselemiz bayanın kendi giysisini seçme hakkı. Şu an İran’da birtakım gözü pek bayanlar sivil itaatsizlik yapıyor ve başörtüsü takmıyor. Lakin boyunlarında, nerede olurlarsa olsunlar giyebilecekleri bir atkı vardır. Onlardan biri de benim. Başörtü takmadığım için sokakta sivil insanlarca uyarlıyorum. Bu ikaz bazen küfür ve hakarete de dönüşüyor. Kimse bizim yerimize ne yapacağımıza, nereye gideceğimize, ne giyeceğimize, bebek sahibi olup olmayacağımıza karar vermesin. Bayan cinsiyetinin ikinci sınıf cinsiyet olmasını istemiyoruz.”
‘Kadının hakkı yok’
28 yaşındaki Y. M de, “Hiçbir yetkili ahlak polisinin kaldırıldığını söylemedi. Kaldırılsa bile bayanların vücut ve giysisi üzerindeki kontrolün sonu manasına gelmiyor. İranlı bayanlardan alınan tüm haklar onlara iade edilene kadar rejimle bayanların savaşı devam edecek” dedi. Bayanların eşinden müsaadesiz okuma ve çalışma hakkı bulunmadığını vurgulayan Y.M., “Kadının mirası, çeyizi ve kan parası erkeğin yarısı olarak hesaplanır. İran iş gücünde bayan çok küçük bir hisseye sahip. Şu anda İranlı bayanlar, olabilecek en berbat durumda. Başörtüsü olmadan dışarı çıkan bayanlar, her an vurulabilecekleri yahut silahlı güçlerin saldırısına uğrayabilecekleri için hayatlarını riske atıyor… Her gün zarurî başörtüsü takarak aşağılanmak istemiyorum. İnsan olarak görülmek, duyulmak ve yaşamak istiyorum” sözlerini kullandı.
‘Ahlak polisi’ muamması
İran Başsavcısı Muhammed Cafer Muntazeri’nin, evvelki gün, ülkedeki ahlak polisinin (İrşad Devriyesi) lağvedildiğini açıklaması, tartışmaları sonlandırmadı.
Zira ahlak polisinin bağlı olduğu İçişleri Bakanlığı’ndan hususa ait resmi bir açıklama gelmezken, İran devlet medyası IRNA, Başsavcı’nın, ahlak polisi üzerinde yetkisi olmadığını belirtti. Tutucu bölüme mensup yayın organları ise, ahlak polisinin lağvedildiği haberlerini kesin bir lisanla yalanlamayı tercih etti.
Bununla birlikte kelam konusu açıklamalar, rejim tersi protestocuları da ikna etmişe benzemiyor. Hakikaten protestocular, 3 günlük greve gidilmesi ve sonunda büyük bir miting düzenlenmesi davetinde bulundu. İran takvimine nazaran, Azar ayının 14 ve 16’ncı günleri ortasında yapılacak üç günlük grevle, ülke iktisadının etkilenmesi amaçlanıyor. İranlılara, günlük para akışının engellenmesi ve bankacılık sistemine darbe vurulması hedefiyle grev müddetince alışveriş yapılmaması davetinde bulunan aktivistler, büyük kentlerdeki pazar ve dükkanların kapalı kalmasını istedi.
Kim bu ‘İrşad devriyesi?’
İran’da “İrşad devriyesi”, “moda” yahut “ahlak polisi” olarak bilinen yapının, 2005 yılında kurumsallaştığı belirtiliyor. Ülke genelinde vazife yapan bu polis kümesi, çoklukla sakallı erkek ve çarşaflı bayan vazifelilerden oluşuyor. Geniş yetkilere sahip bu polisler, her an her yerde çıkabiliyor, giysi, kuşam ve davranışları “İslam’a aykırı” olanları uyarıyor. Bazılarına bunu tekrarlamayacağına dair kağıt imzalatırken, bazılarına para cezası kesiyor, direnenleri gözaltına alarak mahkemeye sevk edebiliyor. Benzeri nedenle bugüne kadar birçok kişi tutuklanırken, binlercesi de ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.
